Μιλούν για την Ναταλία > Άγγελος Δεληβορριάς

Η ποιητική διάσταση της ύλης στις δημιουργίες της Ναταλίας Μελά

Η προσπάθεια να αναζητηθεί και να διερευνηθεί ο γενετικός του κώδικας των έργων της τέχνης, μόνο ως ένα βαθμό μπορεί να στηρίζεται στα μετρήσιμα ποσοτικά μεγέθη των συγκριτικών παραβολών, αν βέβαια οι επιδιώξεις της στοχεύουν κυρίως την αυτοτέλεια και την αυτονομία της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αν δηλαδή επικεντρώνονται σε παραμέτρους που έχουν να κάνουν περισσότερο με ποιότητες της ιδιοσυστασίας. Αυτό σημαίνει ότι προέχει η αποκάλυψη της σχέσεως που διέπει την εσωτερική δημιουργική ανάγκη της έκφρασης προς τα εξωτερικά ερεθίσματα τα οποία δέχεται ο δημιουργός και την αιτιολόγησή της, την ανίχνευση των διαδικασιών που συντονίζουν τις συνειδητές ή ασυνείδητες συνιστώσες της ιδιαιτερότητας ενός έργου τόσο με το περιεχόμενο της μορφοπλασίας όσο και με τη μορφοπλασία του περιεχομένου του. Χωρίς και πάλι να αποφεύγεται εντελώς ο κίνδυνος ενός υπέρμετρου υποκειμενισμού, μια τέτοια ερμηνευτική διάθεση παρακολουθεί πολύ πιο γόνιμα, θα μου επιτρέψετε να πω, αλλά και πολύ πιο παιδευτικά, την κοινωνική λειτουργία του καλλιτεχνικού γεγονότος.

Σχετικά με το σημασιολογικό αντίκρισμα των εννοιών και τα ερωτήματα τα οποία θέτει η τελευταία έκθεση της Ναταλίας Μελά, παρακάμπτοντας μια εξαιρετικά δαιδαλώδη και αφάνταστα επίπονη σειρά από προηγηθέντες συλλογισμούς, θα ήθελα να ορίσω τη γλυπτική ως ποιητική έκφραση της ύλης. Σαν μια ψυχική δηλαδή ανάσα που ενυπάρχει δυνάμει στο χώμα και το γύψο, στα πετρώματα και τα μέταλλα, σε πολλά οργανικά και ανόργανα συστατικά της φύσεως, και άλλα τόσα συνθετικά προϊόντα της επιστημονικής ιδιοφυΐας.

Η ποιητική αυτή διάσταση για να γίνει αισθητή προϋποθέτει οπωσδήποτε την καταλυτική επενέργεια μιας ξεχωριστής νοητικής και συναισθηματικής παρέμβασης, μαζί με τον ανεπανάληπτο συνδυασμό της ρωμαλεότητας και της τρυφεράδας που μόνο η θωπεία του ανθρώπινου χεριού μπορεί να εγγυηθεί.

Μιλάω για μια τέχνη που στις μέρες βρίσκεται μάλλον εν κινδύνω, καθώς πληθαίνουν τα παραδείγματα των εικαστικών προσανατολισμών άλλες κατευθύνσεις, προς τις κατασκευές και τα περιβάλλοντα, προς μια ασύμμετρα θεωρητικοποιημένη προσπέλαση των ανθρωποκεντρικών άλλοτε συλλήψεων του κόσμου ή μια υπέρμετρα συμβολική, αφόρητα δηλαδή ευανάγνωστη θεώρηση των συστατικών του. Καθώς εντείνονται οι τάσεις της αφαιρετικής απογύμνωσης του εννοιολογικού πυρήνα των καταστάσεων από τις σύμφυτες μορφολογικές τους υποστάσεις ή μάλλον καθώς επικρατεί η ψυχρή αντιμετώπιση των μορφών από τη σκοπιά ενός κορεσμένου αλλά και κουρασμένου, ψυχισμού.

Θα πρέπει ωστόσο να τονιστεί ότι η ουσιαστική κατάθεση της γλυπτικής στο πολύτιμο απόθεμα των εμπειριών της έκφρασης υπήρξε πάντοτε κάτι ολότελα διαφορετικό από την αγωνιώδη αναζήτηση της πρωτοτυπίας σε συνθέσεις που μόλις υπενθυμίζουν τις αφετηριακές της προ-διαγραφές: την προϋπόθεση της ισορροπίας των όγκων για τη στατική επάρκεια της δομής, την εναρμόνιση των επιφανειών και των περιγραμμάτων για την εξασφάλιση της πλαστικής ενότητας του συνόλου, την κινητική εμψύχωση των επιμέρους συστατικών με το παιχνίδι του φωτός. Κάτι παραπάνω από μια διανοητικής τάξεως κατασκευή, με βασικούς συντελεστές τον παράγοντα του εφήμερου ή του τυχαίου και με καθοριστική τη δεσπόζουσα της γεωμετρίας ή των μαθηματικών στις οντολογικής φύσεως διελκυστίνδες του είναι και του φαίνεσθαι.

Η συμφιλιωτική διάθεση που καθοδηγεί τις εμπνεύσεις της εξισορροπεί τα αντιθετικά ρεύματα των συναισθηματικών εκρήξεων και των ψυχρών νοητικών υπολογισμών, έναν αναβλύζοντα ψυχισμό και μια εκ-φραστική εγκράτεια, τις αναμνήσεις βιωμένων καταστάσεων και τα οράματα πλασματικών προσδοκιών, τη νεανικότητα των στιγμάτων που αποτυπώνονται στη συνείδηση και την ωριμότητα που αποκτούν οι τάσεις της απελευθέρωσης, όταν φθάνει η καλή τους ώρα. Οι μορφές της μοιάζουν παραμυθικές, (παραμυθένιες), σαν να κερδίζουν δηλαδή την υπόστασή τους από τις παλιές διηγήσεις, τις ιστορίες των γιαγιάδων και τα ηρωικά κατορθώματα των φυλλάδων που ευαισθητοποιούσαν τα νιάτα μας. Γι’ αυτό ακριβώς και ο Αϊ Γιώργης με το δράκοντα είναι κάτι παραπάνω από μια σοφά καλοζυγισμένη, σύνθεση όγκων, από ένα καλομελετημένο άθροισμα επιπέδων και γραμμών: είναι μια μορφή η οποία, καθώς μετεωρίζεται «πετώντας» πάνω στο άλογο μεταξύ ουρανού και γης, ανακαλεί ανακαλεί την ηρωική διάσταση της ανυπότακτης διάθεσης του ελληνισμού, την αποκρυσταλλωμένη κυρίως κατά τους αιώνες της Τουρκοκρατίας με την εμψυχωτική παρέμβαση της Ορθοδοξίας ως εγγυήτρια της νίκης του καλού. Μέσα από τη στερεομετρική, κυβιστική περίπου οργάνωση των επιμέρους συστατικών της δημιουργίας προβάλλει μυθοποιημένο το πρότυπο της λεβεντιάς, του σθένους και της αντίστασης που οραματιζόταν πάντοτε «ο καημός της ρωμιοσύνης». Χωρίς συναισθηματισμούς και χωρίς λαογραφίζουσες τύψεις, το μήνυμα του έργου προσλαμβάνεται μάλλον σαν ένα πικρό αλλά ορθολογικό σχόλιο με ευανάγνωστες αιχμές πάνω στις σημερινές αντοχές των συμβόλων. Στο δείκτη της ευαισθησίας μας.

Το ίδιο θα έλεγα πως ισχύει σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό για τη μνημειακή σύνθεση του Κέκροπα, όπου η μυθοποιητική διαδικασία προσγειώνει τις ουράνιες συντεταγμένες της έμπνευσης πάνω στην αγιότητα του αθηναϊκού παρελθόντος. Η μορφή του χθόνιου ήρωα, που επέτρεπε στους Αθηναίους να περηφανεύονται για το αυτόχθονα της καταγωγής τους, αναδύεται μέσα από το χώμα της Αττικής γης με τις ελικωτές αναδιπλώσεις της φιδίσιας ουράς του, όπως σε καμιά άλλη από τις γνωστές παραστάσεις της κλασικής αρχαιότητας. Αντίθετα από τον ζωγράφο του Κόδρου και την έξοχη απεικόνιση της ίδιας μορφής στην περίφημη κύλικα του Βερολίνου, αντίθετα και από την εκδοχή του ζωγράφου του Κέκροπα στον καλυκωτό κρατήρα του Κάσελ, η Ναταλία Μελά οραματίζεται την απαστράπτουσα ωριμότητα ενός όμορφου, ρωμαλέου άντρα που κρατά το δόρυ και την ασπίδα, παραπέμποντας εννοιολογικά στην εξασφαλισμένη προάσπιση της γενέθλιας γης. Το εκφραστικό ήθος και η δύναμη των φυσιογνωμικών χαρακτηριστικών, ο ευφάνταστος τονισμός της μυϊκής διάπλασης του κορμού, το μαγικό παιχνίδι του φωτός και της σκιάς πάνω στα φολιδωτά τμήματα του σώματος, δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολιών για την ευεργετική αποτελεσματικότητα της παρουσίας του. Όπως δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολιών και για την εμβέλεια των συμβολικών στοχεύσεων της δημιουργίας, η οποία κινητοποιεί ασυναίσθητα τους μηχανισμούς μιας συνειρμικής αναγωγής από το χθες ως το σήμερα των αγώνων για την προστασία αυτού του τόπου. Οι διαδρομές της έμπνευσης πρέπει να ακολούθησαν τα ίδια μονοπάτια που οδήγησαν και στη σύνθεση του Αϊ Γιώργη. Εδώ ωστόσο η κλίμακα είναι μνημειακή, ο έλεγχος του χώρου της πραγματικότητας και του χρόνου της ιστορικής μνήμης απτός, η «επιφάνεια» της ηρωικής μορφής σαν ανακουφιστική ανταπόκριση σε ανομολόγητες πεποιθήσεις κρυμμένες καλά στα βάθη της συνείδησης. Με το έργο της Ναταλίας Μελά η μυθοποίηση του ελληνικού παρελθόντος προβάλει υποσχετικά, όπως προβάλλουν και τα φώτα των φάρων μέσα στις τρικυμίες μιας καθόλου παρήγορης εποχής: ενθαρρυντικά, εμψυχωτικά, αισιόδοξα.

Άγγελος Δεληβορριάς

<< Μιλούν για την Ναταλία ||  Αλέκος Βλ. Λεβίδης >>